Mijn favoriete open eind speelmaterialen voor baby's

Ik ben van mening dat simpele en open eind materialen het beste spel oplevert. Dit zie ik niet alleen terug bij mijn baby, maar ook bij mijn oudere zoon van ruim zes jaar.

Simpel betekent dat het materiaal niet complex is en de vorm (visueel) eenvoudig is. Daarmee verplaatst de complexiteit zich naar de handeling. Er zijn talloze mogelijkheden tot manipulatie. Wist je dat een baby in het eerste levensjaar een arsenaal van wel 104 verschillende vormen van manipulatie ontdekt? Zoals oppakken, laten vallen, schudden, kantelen, schuiven, kloppen. Hij is constant aan het experimenteren. Cognitief ontwikkelt hij zich, en ook de ontwikkeling van de grote en fijne motoriek beïnvloeden zijn mogelijkheden. Als een baby een nieuwe motorische mijlpaal heeft bereikt, hij kan bijvoorbeeld van rugligging naar buikligging omrollen, veranderd de nieuwe houding zijn perspectief op de speelmaterialen en breidt de variatie in manipulatie uit. Op pagina 12 van dit document kan je een tabel zien met het verloop van de manipulatieve handelingen van een baby in het eerste levensjaar.  

Open eind materialen zijn speeltjes die zich aanpassen aan de invulling van de gebruiker en de betekenis die hij het geeft. Bij een baby betekent dit het ontdekken van de natuurkundige mogelijkheden van voorwerpen en bij een ouder kind is dat in het fantasiespel, waarbij hetzelfde voorwerp steeds een andere betekenis krijgt.

Spelevolutie; een voorbeeld

Neem bijvoorbeeld een beker. Een baby in de rugligging is bezig met het oefenen van het oppakken. Eerst bereidt hij zijn hand voor op de vorm van het voorwerp voordat hij het pakt. Hij roteert het in zijn handen en pakt het over van de ene in de andere hand. Vanuit de buikligging zal hij gaan kloppen met de beker tegen verschillende ondergronden; de muur, de vloer met tapijt, de houten vloer, een ander voorwerp. Hé, de beker maakt steeds een ander geluid als hij tegen een ander materiaal tikt! Hij kan de beker optillen en laten vallen en zien hoe de beker rolt. Hij kan de beker over de vloer heen en weer schuiven. Wanneer hij kan zitten, maar ook vanuit de rugligging, kan hij met beide handen de beker naar zijn mond brengen alsof hij een slokje neemt. Met de beker aan de mond is het ook interessant om te ontdekken hoe zijn eigen stem een ander geluid krijgt als hij er iets in roept. Rond het eerste jaar ontdekt hij dat er iets in de beker kan. Het is een holle vorm en sommige materialen passen er precies in en andere weer niet. Meerdere bekers bij elkaar kunnen opgestapeld worden, of in een rijtje naast elkaar gezet worden. Dit is het begin van bouwen. De complexiteit van de bouwwerken zal groeien naarmate hij ouder wordt. Een beker kan ook gebruikt worden in fantasiespel. Je kind kan je een lekker drankje aanbieden die je vol smaak opdrinkt. Het kan gebruikt worden als container om andere materialen mee te vervoeren, zoals zand of water. Zo is het ook een gereedschap geworden waarbij het spel een ander doel heeft.

Dit zijn simpelweg een aantal voorbeelden van hoe de spelevolutie kan verlopen met één enkel voorwerp. Datzelfde geldt voor allerlei andere voorwerpen, zoals een ring, een doek, een bal. Al deze voorwerpen kunnen ook nog eens van andere materialen gemaakt zijn; rubber, textiel, hout, metaal, kurk. Wat een rijkdom aan experimenten en ontdekkingen levert het op als we op basis hiervan de speelmaterialen selecteren.

Speelmaterialen voor oudere baby's

Hoe kan je beginnen? Welke simpele en open eind materialen sluiten aan op de ontwikkeling van jouw baby en hoe biedt je het aan? Ik schreef al eerder een blog over de eerste speeltjes die geschikt zijn voor een baby die zich nog niet verplaatst (een baby die op zijn rug ligt en eventueel al kan omrollen op zijn buik). De suggesties die ik in dit artikel noem sluiten hier op aan en zijn bedoeld voor baby's vanaf ongeveer 6 maanden oud, die mobiel zijn.

Als ik een leeftijd noem, betekent dat 'om en nabij', vanwege de individuele verschillen in ontwikkeling tussen kinderen. Het belangrijkste is om jouw baby te observeren en te zien welke voorwerpen op dit moment het meest de interesse van je kind vasthouden en welke minder. Je kan de laatste materialen aanbieden in een andere combinatie of er voor kiezen ze tijdelijk op te bergen om het later weer aan te bieden.

Het mooie van open eind materialen is dat ze heel lang boeiend blijven. De beker uit het bovengenoemde voorbeeld is al interessant wanneer een baby zo'n 6 maanden oud is, maar is nog steeds interessant als je kind 1 jaar is en 7 jaar. En ook volwassenen kunnen er nog mee spelen. Wanneer ik dus een materiaal en leeftijd noem, moet je dat interpreteren als een 'vanaf leeftijd'. Er is geen einde wanneer een materiaal niet meer geschikt is.

1. Vergiet

Wanneer je merkt dat je baby zijn voeten aan het ontdekken is en steeds behendiger wordt kan je een groot maar licht voorwerp aanbieden. Een plastic vergiet is erg geschikt. Je kindje zal met zijn handen en voeten tegelijk dit grote voorwerp beetpakken en manipuleren. Maar ook andere grote voorwerpen zoals een mand van zeegras, een mattenklopper, een kaartenstandaard of een vliegenmepper kunnen figureren in het behendige spel van jouw baby waarbij hij zijn hele lijf gebruikt.
Rond de eerste verjaardag raakt je kindje geïnteresseerd om spullen ergens in te doen. Hij kan allerlei voorwerpen in de vergiet gaan leggen en 'm omkiepen. Iets later wordt de keuze van objecten steeds specifieker en gaat hij op zoek naar voorwerpen die bij elkaar horen. De vergiet kan goed gebruikt worden om de verzameling in samen te brengen.

2. Stof (zijde of katoen)

Het eerste speelmateriaal voor een baby is een katoenen doek van ongeveer 35 x 35 cm omdat het makkelijk op te pakken is. Wanneer je baby wat ouder is, en zeker wanneer hij al kan zitten, kan je een grotere doek aanbieden. Ik vind speelzijde erg mooi omdat het zo licht en soepel is. Let er wel op dat je een doek van 86 x 86 cm neemt. Als je een kleinere doek hebt zou die opgefrommeld zo klein kunnen worden dat het in de mond van je baby past en niet meer veilig is.

Na het eerste half jaar krijgen baby's het vermogen om in hun geheugen een beeld op te roepen van een voorwerp dat ze net nog zagen en nu niet meer zien. Ze gaan zoeken naar het voorwerp. Dit heet objectpermanentie. Vanaf dat moment kunnen baby's ook gaan huilen als mama de kamer uit loopt en niet meer te zien is. In deze periode zie je in het spel van de baby verschillende experimenten die met objectpermanentie te maken hebben. Bijvoorbeeld het kiekeboe-spel. Je baby zal zichzelf achter een doek verbergen en de doek met een lach weer weg trekken.

3. Bakjes en bekers

Ik denk dat bekers onmisbaar zijn in het aanbod van speelmaterialen voor baby's. Hierboven heb ik al beschreven welke spelvariatie er mogelijk is met bekers. Rond de eerste verjaardag ontdekken baby's dat sommige voorwerpen een speciaal kenmerk hebben; het is een holle ruimte. Ze gaan experimenteren met wat er in past en wat niet en ontdekken dat de bekers zelf ook in elkaar passen. Het liefst heb je bekers in grote aantallen zodat het heel veel verschillende soorten spel kan faciliteren, zoals bouwen, ordenen en verzamelen.

4. Ringen

Ringen worden ook al aan jongere baby's aangeboden. In dat geval gaat het om een enkele ring omdat ze nog aan het oefenen zijn met het oppakken van dit lastige materiaal dat plat op de grond ligt. Wanneer baby's ouder worden ontdekken ze de eigenschappen van de ringen. Ze kunnen rollen, ze kunnen ergens om heen en je kan ze ook gebruiken om ergens tegenaan te tikken. Kies daarom veel verschillende soorten ringen, van verschillende materialen, verschillende groottes en in verschillende kleuren.

5. Grote roestvrij stalen schalen

Een grote roestvrijstalen schaal biedt veel verschillende spelmogelijkheden. Het is net als een beker een holle ruimte waar iets in kan. Het maakt een bijzonder geluid als het ergens tegen aan tikt of als er een ander materiaal in terecht komt. Het is reflecterend en je baby kan zijn spiegelbeeld er in ontdekken. Het is groter en zwaarder en vormt een uitdaging om mee te spelen. Net als met de vergiet, kan je baby met zijn handen en voeten gaan spelen met de schaal.

6. Ballen

Het is heel interessant om een ballenbak te maken met allerlei soorten ballen; verschillende maten, gewichten, kleuren, materialen. Er zijn ballen met texturen zoals massageballen met noppen of transparante ballen met iets er in dat beweegt als de bal rolt.

Voor jonge baby's kan je het beste makkelijk op te pakken ballen aanbieden zoals de O-bal, de Pikler bal, de Montessori bal of je zelfgemaakte regenboog ballen. Wanneer je baby mobiel wordt en doelbewust door de ruimte kan bewegen is het een goed moment om andere ballen aan het assortiment toe te voegen. Als de bal weg rolt, is het niet meer frustrerend want hij kan er achter aan. Dit wordt zelfs een heel leuk spel.

7. Rijstlepels of houten lepels

(Rijst)lepels zijn handig om vast te pakken omdat er een handvat aan zit. Het wordt daarmee een goed gereedschap om ergens tegenaan te tikken. Spelenderwijs wordt je kindje steeds handiger met het gebruik van een lepel. Er kan mee geroerd worden en het kan naar de mond gebracht worden.

Voor de veiligheid zou ik niet voor metaal kiezen, maar een lepel van plastic, een bamboe rijstlepel of een houten (amuse)lepel.

8. Flessen

Je hebt vast wel eens lege plastic flessen in huis. Dit is een heel leuk speeltje omdat ze zo licht zijn. Ze vallen en rollen vaak op een onverwachte manier om. Ze geven een mooi geluid als je er ergens mee tegen aan tikt. Je kan ze ook vullen met verschillende materialen zoals rijst, bonen, zand, water, stenen voor interessante effecten voor het geluid. Voor de veiligheid kan je de dop dicht lijmen.

9. Borstels

Harde en zachte, stugge en flexibele. Borstels zijn verkrijgbaar met allerlei variaties. Het is een bijzondere sensorische ervaring om ze aan te raken. Je kan verschillende borstels bij elkaar in een mandje leggen, zoals een haarborstel, kledingborstel, champignonborstel, schoenenborstel, massageborstel en een nagelborstel. Voor dreumesen en peuters kan je meerdere borstels in meerdere emmertjes zetten. Ze kunnen gebruikt worden bij het poetsen en tijdens het rollenspel.

10. Poppen en knuffels

Poppen en knuffels brengen de zorgzame aspecten in je kind naar boven. Al hele jonge baby's zijn gefascineerd door gezichten. Als ze wat ouder zijn raken ze vaak de ogen aan en maken lieve geluiden tegen knuffels en poppen. Later krijgen poppen de liefdevolle verzorging die je kindje zelf heeft ervaren tijdens het rollenspel.

11. Auto's

Om te beginnen zijn een paar simpele (grijp)auto's geschikt. Je kan ze naast elkaar neerzetten zodat de kenmerken en verschillen bekeken kunnen worden. Als je kind groter wordt kan je auto's in allerlei verschillende groottes en variaties aanbieden. In een auto met een laadruimte kan hij zijn verzameling vervoeren of er zelf op rijden als de auto groot genoeg is.

12. Iets met hengels: draagbare manden, emmers, tassen.

Als kindjes gaan verzamelen is het heel belangrijk om lege manden, emmers of tassen klaar te zetten waar de verzameling in kan. Als het een hengsel heeft kan de verzameling goed getransporteerd worden naar een andere plek.

Kinderen die verzamelen hebben meerdere voorwerpen behorende tot dezelfde categorie nodig, bijvoorbeeld allerlei ringen, plastic of houten dieren, gekleurde ballen of blokken.

Aanbieden van materialen

Bij baby's die nog niet kunnen tijgeren worden de speeltjes in een boog om hen heen op de vloer neergelegd, net ver genoeg om te reiken naar de speeltjes, maar dichtbij genoeg dat het ook lukt. Wanneer baby's zich gaan verplaatsen is het niet meer nodig om de speeltjes rondom hen neer te leggen. Dat zou juist de bewegingsvrijheid kunnen hinderen.

Nu kan je de speelmaterialen langs de muren zetten, op planken in open kasten, in manden op de grond of op een verhoging zoals een kist of lage tafel. Als je de materialen overzichtelijk en gegroepeerd presenteert dan nodigt het uit om de materialen op te pakken en te onderzoeken. Maar als alle materialen ongesorteerd in een grote speelgoedkist liggen heeft je kind geen overzicht en hij zal hierdoor minder goed tot zelfstandig spel komen.

Wanneer je de materialen aantrekkelijk neerzet, let dan op dat je het heel simpel houdt. Je baby zou het ook moeten kunnen. Als je in je enthousiasme zelf de meest fantastische torens gaat bouwen dan kan dit onbedoeld een ontmoedigend effect hebben op je kind. Het bouwwerk creëert een beeld in het bewustzijn van je kind en het kan tot frustraties leiden bij je kind wanneer hij merkt dat hij het zelf nog niet zulke torens kan bouwen. Leg daarom de materialen bij elkaar in een mandje of plaats ze in een rij.

Ik heb een aantal foto's gemaakt als voorbeeld hoe je materialen kan aanbieden.