Zelfstandig babyspel, een geschenk voor je kind en voor jezelf

Met een baby in huis is het vaak lastig om een moment voor jezelf te krijgen. Een kopje thee drinken terwijl die nog warm is, naar de w.c. gaan zonder onderbreking of douchen kan een hele uitdaging zijn. Een oplossing voor dit probleem is om je baby mee te nemen in de badkamer en haar in een wipstoeltje te zetten. Dit deed ik zelf ook met mijn eerste zoon. Ik zag geen andere manier. Wanneer ik hem liet liggen in zijn box en zelf weg ging, dan werd hij al snel ontevreden.

Met mijn tweede zoon heb ik het wipstoeltje nooit gebruikt. Hij was ook niet ontevreden als hij alleen in de box lag. Hij kon daar een hele poos met zichzelf zijn, totdat hij moe werd en ik hem naar bed bracht. Met een hele poos, bedoel ik, ruim drie kwartier tot anderhalf uur tussen slaapjes in. Nu is hij ouder en kan hij 1,5 tot 2 uur lang geconcentreerd spelen, zijn eigen interesse en initiatieven volgend.

Is dit verschil tussen mijn twee zoons te wijten aan een verschil in karakter of omdat ik zelf iets anders deed? Het is natuurlijk lastig te zeggen of het aanleg of opvoeding is. Ikzelf nijg toch te denken dat het vooral komt door mijn andere aanpak bij mijn tweede zoon waardoor bepaalde gewoontes en verwachtingspatronen niet zijn ontstaan. De reden dat ik dit denk is gebaseerd op de duizenden kinderen die in het Pikler huis Lóczy opgroeiden en die, ondanks hun verschil in karakter, allen het vermogen hadden om gedurende lange tijd bezig te zijn met een zelfgekozen activiteit. Deze activiteiten zijn bijvoorbeeld het staren naar de hoek waar de muur en het plafond samen komen, de eigen handen observeren en proberen twee handen samen te brengen, de bewegende schaduw die de vitrage op de grond werpt bestuderen, een doekje grijpen en naar zich toe trekken, een houten ring betasten met de handen en de mond, een bakje optillen en weer loslaten en zien hoe het rolt, brabbelen tegen een knuffelpopje. Er zijn nog veel meer voorbeelden te noemen van de verschillende vormen van spel waar een jonge baby zich mee bezig houdt. Soms ziet dat wat je baby doet er niet uit als spel. Een pasgeboren baby bijvoorbeeld kijkt naar contrasten en lijnen, zoals de spijlen van zijn bedje of de plooien in een gordijn. Hierdoor leert hij voorwerpen te onderscheiden van de achtergrond.

Wanneer een baby ogenschijnlijk niks doet, denken veel mensen dat ze er goed aan doen iets aan te bieden. Misschien verveelt de baby zich wel? Ze geven een speeltje aan of plaatsen een activiteitenboog boven de baby. Naast dat ze niet zo goed geobserveerd hebben (want meestal is de baby al met iets bezig) leiden deze interventies je kind weg van haar eigen interesses. Als het veelvuldig voorkomt kan dit het vermogen ondermijnen om haar intrinsieke motivatie voldoende te volgen. Door een rammelaar aan te geven aan je baby geef je de boodschap af: "Wat jij doet is niet belangrijk. Ik vind deze rammelaar interessant voor jou en wil graag dat jij er mee bezig gaat." Er kan ook een verwachtingspatroon ontstaan waarbij de baby gewend raakt dat er een volwassene aanwezig is om hem bezig te houden en om vermaak te bieden.

Je baby is competent

Het viel vrienden die langs kwamen op dat mijn baby zo heerlijk in zijn vel zat en dat ik niet steeds met hem bezig hoefde te zijn. Hoewel ik het fijn vond om tijd voor mezelf te hebben is het nooit mijn hoofddoel geweest. Het was wel zeker een aangename bijkomstigheid, omdat ik daardoor mijn energie kon opladen en ook aan mijn eigen projecten toe kon komen. Maar de voornaamste reden achter mijn andere benadering is wat dit betekent voor mijn kind. Als ik hem de gelegenheid geef om zonder inmenging zelfstandig te kunnen spelen ontwikkelt hij zijn concentratievermogen, intrinsieke motivatie, het omgaan met frustratie en kan hij zijn eigen doelen stellen. Dit vind ik belangrijke vaardigheden in het leven.

Veelal bekijken mensen een baby vanuit het perspectief dat hij afhankelijk is en de hulp van een volwassene nodig heeft. Het is ook zeker waar dat die hulp nodig is bij de verzorging. Maar de hulp van volwassenen is niet nodig bij het spel en bewegen. Dit zijn juist de gebieden waar een baby al competent is. Het is aan ons om daar oog voor te hebben, of dat te ontwikkelen. Dat doe je door een stapje terug te nemen en te observeren wat je baby al allemaal kan. Ik ervaar het als emanciperend om te kijken naar de keuzes die mijn baby maakt, zijn zelfstandigheid daarin te zien, en hem vol zelfvertrouwen en met nieuwsgierigheid te zien spelen en bewegen.

Voorwaarden voor vrij spelen

Wat kan je doen zodat je baby echt tot fijn zelfstandig spel komt en zij tegelijkertijd vaardigheden ontwikkelt, zoals een lange concentratieboog, het omgaan met frustraties en het nemen van initiatieven?

• Yes-space
  Maak een veilige speelruimte voor je baby waar zij alles mag en jij niet steeds op hoeft te letten op situaties die gevaarlijk zouden kunnen zijn.
• Open eind speelmateriaal
  Kies simpel en passend speelmateriaal uit voor je baby en richt de speelruimte zo in zodat je kind zelfstandig alles kan pakken. Lees hier over speelmaterialen en inrichting voor baby's die nog op de rug en buik liggen en hier voor baby's die mobiel zijn en zich verplaatsen.
• Losse kleding
  Zorg voor soepel zittende kleding. Te lange of strakke broeken, of jurkjes waar de knieën op komen tijdens het kruipen kunnen hinderlijk zijn en de beweging in de weg zitten. Ook sokken en sloffen kunnen ervoor zorgen dat je baby uitglijdt. Blote voeten geven iets meer grip en houvast.
• Verzorging
  Maak een feestje van de verzorging en het eten & drinken geven. Dit is het moment om met kwalitatieve aandacht samen te zijn.
• Zelf geïnitieerd
  Je baby kan tijdens het spelen haar eigen interesse volgen en onderzoek uitvoeren. Wanneer je voor doet hoe je met een bepaald speeltje kan spelen dan kan je baby het niet meer voor zichzelf ontdekken. Je kan jezelf laten verassen door de inventiviteit van je baby en de variatie in het manipuleren van het voorwerp door haar te observeren. Als je vaak laat zien hoe je ergens mee kan spelen dan kan je kindje op termijn afwachtend en onzeker worden in haar spel. Ze kijkt steeds naar haar ouder voor bevestiging en het kan zijn dat haar ontdekkingsdrang hierdoor verminderd.
• Zelf speelmateriaal pakken
  Geef geen speeltjes in de handen van je baby. Als je baby zelf de speelmaterialen kan pakken heeft zij eigen keuze en kan zij haar eigen nieuwsgierigheid volgen. Zij ontwikkelt daarmee haar autonomie en zelfstandigheid. Bovendien bevordert het haar mobiliteit als een speeltje net buiten bereik ligt en zij er moeite voor moet doen om het te pakken.
• Concentratie
  Geef je baby zo veel mogelijk de tijd om zelf te spelen zonder haar te onderbreken. Deze activiteit is het belangrijke werk van je baby. Als zij hiervoor de gelegenheid krijgt wordt de tijdspanne dat zij zelf bezig is steeds groter. Je kan naar haar lachen of tegen haar praten wanneer zij naar je kijkt. Let ook op de onderbreking van het spel wanneer je bijvoorbeeld haar neus afveegt of een luier moet gaan verschonen. Benader dan je baby, maar zeg nog niks. Als zij naar je opkijkt en even stopt met spelen, kan je haar vertellen wat je van plan bent, alvorens haar neus af te vegen of haar op te tillen.

Tijd voor jezelf en tijd samen

Als je baby zelf lekker in de weer is in een veilige speelruimte, krijg je automatisch ook meer tijd voor jezelf. Er ontstaat gelegenheid voor huishoudelijke klusjes, een warm kopje thee, een gesprek met een vriend(in).

Het is niet zo dat ik mijn baby compleet negeer als hij bezig is met zijn spel. Ik zit naast zijn speelruimte en observeer zijn activiteiten. We zoeken vaak oogcontact en dan lach ik naar hem of maak een opmerking over waar hij mee bezig is. "Je opent en sluit je hand." of "Je lacht naar mij." Deze korte momenten van uitwisseling geven mijn baby het gevoel dat hij gezien wordt. Gerustgesteld door mijn blik kan hij doorgaan met hetgeen hij aan het doen is.

Tijdens zijn spel ben ik op de achtergrond aanwezig. Maar tijdens de verzorging overlaad ik hem met mijn aandacht. Hiervoor neem ik extra de tijd zodat het een superfijn samenzijn is waarvan we allebei genieten. We hebben veel oogcontact. Ik laat hem weten wat ik ga doen. Ik maak opmerkingen over waar hij naar kijkt, wat hij doet of waar hij hiervoor mee heeft gespeeld. Hij kan vrij bewegen op de commode. Als hij van houding wisselt stop ik even en ga weer door met de verzorging wanneer het weer kan. Er is een hoog hekje waar hij zich aan kan vasthouden en die het mogelijk maakt om hem staand te verschonen. Ik vraag om zijn medewerking: "Kan je dit been optillen? Dan kan ik je broek over je voet doen." Mijn handelingen zijn traag, zodat hij tijd heeft om het te volgen en te reageren op mijn verzoeken.

Kwaliteitstijd

De verzorging is een moment dat mijn baby mijn onverdeelde aandacht krijgt. Ik neem geen telefoontjes op als ik verschoon en probeer ook het contact met huisgenoten zo veel mogelijk te beperken. Ik ga bewust om met de momenten waarop ik mijn volledige aandacht wil geven en momenten waarop ik die aandacht voor iets anders wil gebruiken, zoals iets voor mezelf of werk dat ik wil doen.

Tijdens het spelen van je baby kan je er ook voor kiezen om haar al je aandacht te geven. Je kan zonder het spel over te nemen de tijd nemen om aandachtig samen te zijn. Dit kan je doen door in de buurt van je baby te zitten en haar spel te observeren. Observeren is een kunst. Het is niet altijd makkelijk om met al je aandacht in het moment aanwezig te zijn. Vooral als je zelf heel druk bent is het soms lastig om de rust te vinden. Het lijkt een beetje op mindfulness. Om je baby te kunnen observeren helpt het om je hoofd leeg te maken zodat je echt in het moment aanwezig kan zijn. Je zal dan de kleine en grote stappen opmerken die zich voordoen in de ontwikkeling van jouw baby. Waar gaat haar aandacht naar uit? Wat beheerst ze al goed en wat is ze nog aan het oefenen?

Jouw houding

Er zijn dus meerdere facetten die er voor zorgen dat je baby gedurende langere tijd zelfstandig kan spelen. Mijn ervaring is dat het al gelijk vanaf het begin kan, wanneer je baby nog pasgeboren is. Ik legde mijn zoon in een ledikant dat in de woonkamer stond en daar kon hij in alle rust om zich heen kijken, de spijlen van het bed observeren, zijn lichaam voelen op de ondergrond en kennis nemen van de geluiden om hem heen. Dit zag er toen nog niet uit als zelfstandig spel, maar het was al wel het voorbereidende werk daarop. In ieder geval raakte hij gewend aan tijd en ruimte voor zichzelf.

Maar misschien is het belangrijkste component voor zelfstandig spel wel jouw houding en de bril waardoor jij je baby bekijkt. Als je je baby als competent ziet, dan betekent dat automatisch dat je houding afwachtend is want je wilt weten met welke oplossingen en ideeën je kind komt. Als je nieuwsgierig bent naar je kind, ben je automatisch ook betrokken en observerend. En als je bewust omgaat met de momenten waarop je ervoor kiest om je kind onverdeelde aandacht te geven, dan kan je ook bewust zijn van de momenten waarop je aandacht aan jezelf wilt geven. En met de ideeën die ik hier heb beschreven kan je ook de condities creëren die dat mogelijk maken.